आपले जीवन हे हेतू (Intention) आणि कृती (Action) यांच्यावर चालते. अनेकदा हेतू शुद्ध असतो, पण कृती चुकते.
'मार्गदर्शकाचा' हेतू 'साधकाला' योग्य मार्गावर आणण्याचा होता. परंतु, हळूहळू संवादात मानवी चंचलता डोकावली. क्षणिक मोहातून मार्गदर्शक आणि साधका मध्ये काही अयोग्य संवाद झाले. या संवादाचे स्वरूप पाहून कुटुंबप्रमुखाने कोणताही संवाद न साधता, लगेचच विश्वास गमावला आणि त्यांच्या नात्यांमध्ये मोठी दरी निर्माण झाली.
कुटुंबप्रमुखाला शुद्ध हेतू दिसला नाही, तर केवळ त्यांची अयोग्य कृती दिसली.
अयोग्य कृतीमुळे संबंध तुटणे अपरिहार्य आहे, पण संवाद न साधता संबंध तोडणे, हे अज्ञानाचे लक्षण आहे.
एका क्षणाच्या चुकीच्या कृतीला लगेच 'चरित्र अपयश' मानणे, हे योग्य नाही.
संवाद न साधता निष्कर्षावर पोहोचणे किती धोकादायक असते, हे महाभारतातील एका उदाहरणातून स्पष्ट होते...
यक्षाने युधिष्ठिराला प्रश्न विचारला: "सर्वात मोठे आश्चर्य काय?"
युधिष्ठिर उत्तर देतात: "लोकांचा धर्म (कर्तव्य) आणि सत्यावरचा विश्वास तुटणे."
ज्या व्यक्तीचा विश्वास तुटला, त्याने 'संवाद' साधून मूळ हेतू जाणून घेण्याचे आपले कर्तव्य पाळले नाही.
संवादाचे कवच तुटल्यास, सत्य लपून राहते आणि केवळ संशयाला बळ मिळते. संशय हा शांतीचा आणि ज्ञानाचा सर्वात मोठा शत्रू आहे.
श्लोक: श्रद्धावाँल्लभते ज्ञानं... ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिमचिरेणाधिगच्छति॥ (गीता ४.३९)
अर्थ: ज्ञान मिळाल्यावर लगेच शांती मिळते.
संशयाच्या वेळी संवाद करणे, म्हणजेच ज्ञान मिळवणे.
भगवद्गीतेचा 'समत्व' नियम:
भगवंत श्रीकृष्णाने सांगितले आहे:
श्लोक: समोऽहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्योऽस्ति न प्रियः। (गीता ९.२९)
अर्थ: मी (भगवंत) सर्व प्राण्यांसाठी समान आहे. मला कोणीही शत्रू किंवा प्रिय नाही.
'समत्व' म्हणजे 'समान दृष्टी' ठेवणे. याचा अर्थ फक्त आनंदी आणि दुःखी क्षणांमध्ये समान राहणे नाही, तर प्रत्येक व्यक्तीला एकाच नजरेने पाहणे.
जेव्हा विश्वास तुटतो, तेव्हा आपण दुसऱ्या व्यक्तीला 'दोषी' किंवा 'शत्रू' मानतो. 'समत्व' आपल्याला ही भावना बाजूला ठेवायला शिकवते.
1) तुमच्यासमोरची व्यक्ती, मग ती मार्गदर्शक असो, किंवा जोडीदार, ती शेवटी माणूस आहे. माणसाकडून चूक होऊ शकते.
2) मार्गदर्शकाला त्याच्या एका चुकीमुळे लगेच 'खराब व्यक्ती' मानू नका. ज्याचा विश्वास तुटला, त्यानेही लगेच स्वतःला 'पीडित' मानू नये.
3) मार्गदर्शकाचा' मूळ हेतू सेवा करण्याचा होता. तो चांगला होता. पण मार्गदर्शक आणि साधक यांची मानवी चंचलते मुळे 'कृती' चुकली.
4) चुकीच्या कृतीवर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी, त्या व्यक्तीचा 'मूळ भाव' (मूळ हेतू) चांगला होता, हे मान्य करा. जसे भगवंत 'पत्र, पुष्प, फळ' (९.२६) केवळ भक्तीभावाने स्वीकारतो, तसा तुम्ही एकमेकांचा शुद्ध भाव स्वीकारा.
5) झालेली चूक हा भूतकाळ आहे. जर तुम्ही आजही त्या घटनेवरच लक्ष केंद्रित केले, तर तुम्ही पुढे जाऊ शकणार नाही.
भगवद्गीतेनुसार, आपले जीवन हे 'क्षमा' (Forgiveness) आणि 'भक्ती' (Devotion) यावर आधारित असावे.
जे झाले ते विसरून, फक्त भगवद्गीतेच्या 'संवादाचा' आणि 'समतेचा' नियम पाळा आणि पुन्हा नवीन सुरुवात करा.
इथे एक गोष्ट स्पष्ट झाली:
केवल हेतू शुद्ध असून उपयोग नाही; चुकीची कृती त्या शुद्ध हेतूला दूषित करते.
इथे कोणालाही पूर्णपणे दोषी ठरवणे योग्य नाही. कारण या घटनेमागे सर्वात मोठे अपयश हे 'संवादाच्या अभावाचे' (Lack of Communication) आहे.